fragment

Fragment uit Tussen zinnen

Hoe is het om muziek in kleur te horen? Of iemands naam in kleur te zien? Of om bij het koken smaken in je handen te proeven alsof je iets aanraakt? Dit zijn enkele voorbeelden van synesthesie, een neurologisch verschijnsel tussen de zinnen waarbij een prikkel in het ene zintuig tegelijkertijd een gewaarwording in een ander zintuig oproept. Letterlijk betekent synesthesie samen (syn) waarnemen (esthesie).

Synesthesie komt regelmatig in het nieuws als een neurologisch mankement. Synestheten consulteren neurologen en deze hebben vastgesteld dat het om een hersenstoornis gaat die waarschijnlijk aangeboren is. In de hersenen treden dwarsverbindingen op tussen delen die normaal niet direct met elkaar communiceren, zoals de visuele en de auditive hersendelen. Als gevolg daarvan beleven deze mensen de werkelijkheid anders. Zij vragen zich eerder af hoe het is om muziek niet in kleur te horen, of iemands naam zonder kleuren te zien.

Toen ik tijdens een onderzoek beschrijvingen van synesthesie tegenkwam, werd ik er vrij snel door gegrepen. Hoe moet het wel niet zijn om een cd op te zetten, in je luie stoel plaats te nemen en prachtige muziek aan je oren en fascinerende beeldpatronen voor je ogen voorbij te horen en zien gaan. Of in een restaurant aan tafel gaan en niet alleen nieuwe smaken uit te proberen maar ook nieuwe kleuren te proeven. Zelf zag ik geen muziek in kleur of iets dergelijks (en ik zie het na jaren van onderzoek nog steeds niet). Synesthesie scheen me destijds een eigenschap van anderen, een kleine bijzondere groep personen die andere kwaliteiten in de werkelijkheid waarnemen.

Ik wilde deze zogenaamde synestheten wel eens ontmoeten. Ze leken in sommige opzichten buitenaards. Zagen deze mensen de wereld anders dan ik? Was een wolkenloze hemel voor hen niet blauw? Leefden ze in een andere werkelijkheid met gekleurde muziek gespeeld door engeltjes op harpen, proefden ze wijn in een boeket van duizend bloemen, werden hun neuzen weggevoerd in een wervelend ballet van ruisende voiles?

De synestheten die ik ontmoette, vertelden dat ook andere combinaties van zintuiglijke indrukken voorkomen. Sommigen ervaren vormen bij het proeven van gerechten, weer anderen horen klanken bij geuren. Verder zijn gevallen bekend van gekleurde pijn, het horen van geuren en smaken, het proeven van geluiden, het voelen van geluiden op de huid, het horen van beelden, het proeven van beelden. In veel gevallen worden kleuren opgeroepen door geluiden, smaken, geuren, aanrakingen, pijn, temperatuur, maar ook door symbolen. De meest gerapporteerde vorm van synesthesie is het horen of zien van letters in kleur.

Klinkers en vaak ook medeklinkers hebben vaste specifieke kleuren voor synestheten. De klinker E is bijvoorbeeld niet gewoon rood maar is voor synestheet Katinka Regtien een specifiek transparantrood dat zweemt naar oranje. Samen met vormgever Beata Franso heeft ze een schildering gemaakt met de kleuren van haar letters. Afbeelding 1 is een benadering van haar letterkleuren. Letterkleuren van synestheten zijn zo specifiek dat ze zelden na te bootsen zijn met verf.