NeCoSyn Project

Uiteindelijk maken we verhalen uit de stroom van zintuiglijk materiaal
die ons ieder ogenblik bombardeert. (Siri Hustvedt 2003)

Kleursynesthesie is een gewaarwording van kleur die opgewekt wordt door de prikkeling van een ander zintuig dan de ogen. Voorbeelden zijn gewaarwordingen van gekleurde letters en getallen, gekleurde muziek en geluid, gekleurde smaken en geuren, gekleurde emoties en pijn, enzovoort.

De Milanese kunstenaar Giuseppe Arcimboldo voerde het eerste, ons uit de geschiedenis bekende, experiment uit met kleursynesthesie. Hij werkte toen, rond 1590, aan het hof van Rudolf II in Praag in de zeventiende eeuw. De eerste wetenschappelijke studie volgde pas enkele eeuwen later en werd verricht door de Duitse arts Sachs in 1812. Hij bestudeerde kleurbeelden die opgeroepen werden door getallen, weekdagen, letters en muziek. De artistieke en wetenschappelijke studie van synesthesie ontwikkelde zich vanaf de negentiende eeuw langs afzonderlijke lijnen. Niettemin hebben de twee onderzoekstradities veel gemeen. Ze hadden hetzelfde onderwerp onder handen, maar benaderen het met verschillende methoden.

In het Netherlands Color Synesthesia (NeCoSyn) project gebruiken kunstenaar Clara Froger en wetenschappelijk onderzoeker Crétien van Campen methoden uit beide disciplines. Het doel is de kleuraspecten van synesthesie nader te bestuderen.

In de eerste gezamenlijke experimenten stelden ze vast dat kleursynesthesie erg verschilt van de meeste kleurassociaties. De meeste mensen associëren bijvoorbeeld het woord ZEE met een blauwe kleur. Een synestheet daarentegen ervaart het woord ZEE als ZEE, omdat de letter Z rood is en de letters E geel zijn.

Een geschikte manier, zo ontdekten ze, om vast te stellen of een persoon kleursynestheet is, is hem te vragen de kleuren van abstracte woorden te beschrijven (zie de zelftest). Bij muziek en getallen zijn kleurassociaties minder een probleem om synesthesie vast te stellen. Muziek is abstract tenzij de componist programmatische thema's gebruikt (denk aan Vivaldi's Vier Jaargetijden). Ook bij getallen spelen geleerde kleurassociaties nauwelijks een rol. In de westerse cultuur associëren we getallen zelden met kleuren.

Froger and Van Campen vonden dat synesthetische kleuren niet eendimensionaal zijn (bijv. 'de letter A is rood') maar multidimensionaal ('de letter A heeft een donker, zwaar verzadigde rode kleur). Net als waargenomen kleuren hebben synesthetische kleuren drie dimensies: lichtheid, verzadiging en kleurtoon.

Synestheten verschillen in hun gevoeligheden voor deze drie dimensies. Veel personen, niet alleen synestheten, zijn gevoelig voor de lichtheid van letters (denk aan een donkere OE-klank en een lichtere IE-klank). Slechts weinig personen, de echte synestheten, zijn gevoelig voor de kleurtoon van letterklanken. Zij horen bijvoorbeeld een donker olijfgroene OE-klank of een vaalgele ffi-klank. Dit onderscheid tussen gewaarwordingen van lichtheid en kleurtoon vonden zij ook bij ervaringen van muziekklanken, smaken en geuren.

Behalve dat ze gevoelig zijn voor verschillende kleurdimensies, hebben synestheten verschillende kleurgewaarwordingen bij dezelfde zintuiglijke prikkels, en deze verschillen doorgaans ook in sterkte. Wanneer twee synestheten bijvoorbeeld naar hetzelfde akkoord op een klavecimbel luisteren, zien ze onmiddellijk totaal verschillende kleurbeelden. Zo kan de dunne, grillige hardrode korte lijntjes tegen een zwarte achtergrond zien, terwijl de ander op hetzelfde moment twee goudkleurige korrelige strepen ziet die geleidelijk overlopen in zwarte strepen. ledere synestheet heeft een min of meer vaststaande set van persoonlijke kleurbeelden. Dit gegeven zette de onderzoekers op het spoor om een de persoonlijke profielen van kleursynestheten te systematiseren en te visualiseren. In deze grafische profielen is snel zichtbaar voor welke kleurdimensies en typen zintuiglijke prikkels een persoon gevoelig is.

Het valt op dat synestheten significant vaker creatieve beroepen uitoefenen dan niet-synestheten. Een volgende stap was om synestheten te vragen hun gekleurde letters, geluiden en smaken te schilderen op papier. De schilderingen laten zien dat synesthetische kleuren dynamisch zijn: ze hebben specifieke vormen in de ruimte van het schildervlak.

Froger en Van Campen zetten hun studies voort onder een motto van 'kleurrijke zinnen': niet alleen het oog maar alle zinnen hebben kleur. Als je belangstelling hebt voor het onderzoek of wilt deelnemen aan een synesthesie-experiment en je persoonlijk profiel wilt zien, kun je contact opnemen met Crétien van Campen

Thema	Plaats & datum	Inhoud
CREATIVITEIT	London 4/2005	Spatial Aspects of Colour Synaesthesia. Paper presented the UK Synaesthesia Association Annual Meeting, London 15-17 april 2005
	New York 5/2003	Combining Artistic and Scientific Perspectives in the Study of Synesthesia. Paper presented at the Third Annual National Meeting of the American Synesthesia Association, 2-4 May 2003.
	Rotterdam 4/2003	Verslag Synesthesiedag 5 April 2003.

PROFIELEN	San Francisco 8/2003	Personal Profiles of Color Synesthesia: Developing a Testing Method for Artists and Scientists. Leonardo 36:4 (2003) 291—294.
	San Diego 5/2002	Profiles of Color Synesthesia. The NeCoSyn Method. Paper presented at the Second Annual National Meeting of the American Synesthesia Association, 17-19 May 2002.
	Utrecht 11/2001	Assessing the strenght of color synesthesia in words, music, taste and odor perception Development of the NeCoSyn Method. Report, November 2001.

GEUREN & KLEUREN	Amsterdam 10/2001	Oranje tuba's, volle sprot en lichte honing. Nieuwe gevallen van kleursynesthesie door meer verfijnde meting Psychologie Magazine, oktober 2001.
GEUREN & KLEUREN	Utrecht 7/2001	Helderheid, verzadiging en toon van kleursynesthesie, Kleurenvisie, zomer 2001.

GEKLEURDE WOORDEN	Utrecht 1999	De kleur van woorden, Kleurenvisie 1999, 6, 12-14.
GEKLEURDE WOORDEN	Maastricht/Utrecht 1998	Verrassende resultaten synesthesie-experiment. Kleurenvisie 1998, 5, 5-7.

KUNST & WETENSCHAP	San Francisco 1/1999	Artistic and Psychological Experiments with Synesthesia. Leonardo vol. 32, nr. 1 (1999) 9-14.
	Amsterdam 9/1998	Kleuren zien met je achterhoofd. Psychologie Magazine, sep 1998, 14-17.
	Maarssen 12/1996	Gedrogeerde deuren van de waarneming. Psychologie & Maatschappij 77, 1996, vol. 20., nr. 4, 374-387
	Utrecht 3/1996	De verwarring der zintuigen. Artistieke en psychologische experimenten met synesthesie. Psychologie & Maatschappij 74, 1996, vol. 20, nr. 1, 10-26.

KLEURRIJKE ZI NNEN